Bolvadin’in mevcut vesikalara göre 10.000 yıllık geçmişi vardır.
Bolvadin, antik Paroreos Phrygia (Yanık Frigya) vadisinde kurulmuştur. Bu
vadide M.Ö. 8000'de yerleşik hayata geçilmiştir. Arkaik devirde bir site şehri
olan Bolvadin, Afyon bölgesindeki 52 yerleşim biriminden birisiydi.
Anadolu'daki bütün tarihi devirleri yaşamıştır. Romalılar
zamanında Polybotum isminde il merkezidir. Üçhöyükler
mevkisinde önemli bir yerleşim merkezi olan Kayster Pedion şehri
M.Ö. 401 tarihinde Persler tarafından yakıldıktan sonra Polybotum hızla gelişmiştir.
Grek tarihçisi Ksnefon, "Anabasis" isimli kitabında Kayster Pedion
şehri için yolların birleştiği yerde kalabalık bir şehirdir der.
M.S. 133 tarihinde Polybotum'u ziyaret eden Roma Kralı Hadrianus
adına 3 cins para basılmıştır. Kralın heykelleri form ve agoraları süslemiştir.
Bizans zamanında "Polybotos" ismiyle anılmıştır. Çevresini etkileyen
sosyal ve kültür şehri olmuştur. Bizans'ın
son zamanlarında Türk ve Arap akınlarının tesiri ile şehir küçülmüş,
nüfus dağılmıştır. Bizans tarihçisi Anne Comnenus "Alexia"
isimli eserinde bu şehrin çevresinin merkezi olduğunu yazar. IX. asrın
başlarında büyük bir deprem geçirir. Şehrin surları ve binaları yıkılır.
Polybotos’u ,Malazgirt Zaferi’nin hemen sonunda 1107 tarihinde
Emir Menkülek fethetmiştir. İsmi Bolvadin olarak
değiştirildi. Zaman içinde Türkler ile Bizans arasında el değiştirdi.1116
tarihinde Bolvadin ovasında Bizans’la yapılan Bolvadin Savaşı ve
sonunda yapılan Bolvadin Anlaşması ile bu bölge kesin olarak
Türklerin eline geçti. Bu sırada Bolvadin Valisi Emir Buga idi.
Bolvadin Selçuklular zamanında camiler, mescitler, çeşmeler, hanlar, hamamlar,
mektepler medreseler, köprülerle süslenmiştir. Bu eserlerden yalnızAlaca
Camisi (1271) günümüze kadar gelebilmiştir. Bu devrin önemli
olaylarından Cimri Olayı (Şeyhzade Siyavuş’un isyanı) Kemerkaya
Kasabası yakınlarındaki 1278 yılında Yedi Kapı mevkisinde
olmuştur. Bu olay sonunda köylerin bir kısmı dağıldı."Karahisar-ı
Devle" ismiyle anılan Afyon'a bağlı 10 kadılıktan birisi olup
yeniden imar edilmiştir. Bu devirde 11 nahiyesi (Han, Bayat, Musluca, Göçmen
Akviranı, Nevahi-i Barkınlı, İshaklu, Çay, Karamık, Şuhut, Karaadilli,
Çölabat), 326 köyü, 11 mahallesi vardı. Büyük bir ticaret merkeziydi.
Selçuklular'dan günümüze kadar yalnızca Alaca Camii ulaşmıştır. Alaca Çeşmesi
ve Ali Efendi Camisi'nin yalnız kitabeleri ulaşabilmiştir. Hz. Mevlana'nın oğlu
Sultan Veled, Afyon'u ziyareti sırasında "Bolvadin Mevlevihanesi"ni
açmıştır.
Bolvadin, Selçuklular yıkıldıktan sonra Eşrefoğulları,
Sahipataoğulları ve Karamanlılar'ın eline geçmiştir. Bu devirde Eşrefoğlu
Külliyesi ve Erkmenhisarı Camii yapıldı. Bu eserlerden günümüze Eşrefoğlu
Camisi'nin kitabesi ve Erkmenhisarı Camisi'nin minaresi (Kırık Minare)
gelebilmiştir.
Bolvadin, Sultan I. Murat zamanında Osmanlı topraklarına katıldı.
Yavuz Sultan Selim döneminde kaza merkezi olmuştur. Tanzimat döneminde
Kaza-ı Muhassıla (ilçe üstü) statüsünü elde etmiştir.
I. Dünya Savaşından sonra Anadolu’nun Yunanlılar tarafından işgali
sırasında; Bolvadin de 14 Nisan 1921 tarihinde işgal edilmiştir. 24 Eylül 1921
tarihinde ise işgalden kurtulmuştur. Halen ayakta olan “YANIK KIŞLA”
işgal yıllarından günümüze kalan tarihi bir vesika ve hatıradır.
1850 yılında Muhassılığa yükseldi. Karahisar-ı Sahip Sancağı
(Afyon) iki Muhassılığa ayrılmıştır:
İdari Yapısı: Fatih Sultan
Mehmet zamanında yapılan idari düzenlemede, Bolvadin Anadolu Eyaletinin
önemli kazalarından birisi oldu. Eyaletin merkezi Kütahya vilayetidir.
Zamanla Ankara’da eyalet merkezi oldu.1839 tarihide yapılan yeni düzenleme ile
vilayet merkezi Hüdavendiğer ismi ile teşkilatlanan Bursa
olmuştur. Hüdavendiğar Vilayetinin Bursa, Karesi (Balıkesir), Ertuğrul
(Bilecik), Germiyan (Kütahya) Karahisar-Sahip (Afyon) ismin de 5 sancağı vardı.
1.
Karahisar-ı Sahip Muhassılığı: Merkez Afyon, Sandıklı, Çal, Çivril,
Sincanlı kazaları,
2.
Bolvadin Muhassılığı: Merkez Bolvadin, Han, Bayat, Musluca (Emirdağ),
Nevahid-i Barçınlı (Kemerkaya), İshaklı, Karamık, Çay, Şuhut, Karaadilli,
Çölabat kazaları,
Bolvadin,
Kurtuluş Savaşında stratejik yönden önemli bir merkez olmuştur. Birinci ve
İkinci Ordu Bolvadin'de kurulmuştur.
Büyük bir kültür merkezi olan Bolvadin'de ticari hayat ve sanat çok
gelişmiştir. 1831 yılında yapılan nüfus sayımındaki istatistiklere göre 150
çeşit meslek grubu vardır. Ziraat Bankası 22. şubesini 1873 yılında Bolvadin'de
açmıştır. Bunu takiben Osmanlı Bankası ve Akşehir Bankası da şube açmışlardır.
Daha sonra Bolvadinliler 1914 yılında, Osmanlı Döneminin ilk özel bankalarından
olan "Bolvadin Osmanlı İktisad Bankası"nı kurmuştur.
Kültür hayatını temsil
eden medreselere, tekkelere, ahi kuruluşlarına Selçuklular zamanında rastlanır.
Bu teşkilatlar Osmanlı zamanında gelişmiştir. 1839'dan sonra medreselerin
yanısıra kurulan okullardan Bolvadin'de 7 iptidaiye (ilkokul), 1 rüştiye
(ortaokul) vardır. Ayrıca 63 tane sübyan (mahalle mektebi) bulunuyordu.
Yerel
Yönetim: Roma ve Bizans Dönemine ait belgelerde belediye yönetimine
benzer kurumlar olduğunu görüyoruz. Bunlara Municipium deniyordu.
İslami Dönemde belediye işlerini kadıların gözetiminde İhtisap
Ağaları yürütüyordu. XVII. asırdan itibarın Voyvoda adı
verilen yerel yöneticilerde, yerel yönetimde etkili olmuşlardır. XVIII.
asırda Ayanlar yönetmeye başladı. Abdi Ağa, Hacı
Mehmet Ağa, Tahir Bey, Abdülkadir Ağa Bolvadin’in ünlü
ayanlarındandır. 1855 tarihinde Şehremeni Teşkilatı kuruldu.
Daha sonra Belediye ismini aldı. Bolvadin Belediyesi ,
Osmanlı Döneminde ilk kurulan belediye teşkilatlarındandır.